Բնապահպանական տարատեսակ հիմնախնդիրները, մասնավորապես՝ գլոբալ տաքացումը, քաղաքներում օդի աղտոտումը, ջրի պակասը, կենսաբազմազանության կորուստը և այլն, սպառնալիք են շրջակա միջավայրի կայունության համար: Այս խնդիրներից շատերը մարդածին գործոնի արդյունք են և, հետևաբար, դրանք հնարավոր է լուծել` փոխելով մարդկանց համապատասխան վարքագիծը:
Մարդկանց վարքագծի վրա կարելի է ազդել «հրելու» միջոցով, որի էությունն է մարդկանց որոշակի քայլերի «հրելը», այսինքն` որոշ կառուցակարգերի միջոցով նրանց ուղղորդել կայացնելու կոնկրետ որոշումներ` չզրկելով ընտրության ազատությունից:
«Հրելու» տարբեր ձևեր փոփոխում են մարդկանց վարքագիծը կանխատեսվող ուղղությամբ առանց ընտրության սահմանափակության կամ տնտեսական խթանների էական փոփոխությունների: «Հրելը» կարող է փոխարինել կամ լրացնել պետական քաղաքականության ավանդական գործիքները և առաջարկել քաղաքականության նպատակին հասնելու այլ եղանակ: Հյուսիսային Եվրոպայի երկրների նախարարների խորհրդի Շրջակա միջավայրի և տնտեսության խումբն (MEG) անցկացրել է «Էներգիայի, թափոնների կամ ռեսուրսների սպառման արդյունավետության» խորագրով ուսումնասիրություն: Դրա նպատակն էր պարզել, թե ինչ հետևանքներ է ունեցել «հրելու» կիրառումը կոնկրետ դեպքերում և ինչպես կարող է այն օգտագործվել որպես պետական քաղաքականության գործիք:
Ուսումնասիրության ընթացքում դիտարկվել է «հրելու» մի քանի տեսակներ՝ տեղեկատվության տրամադրում, ֆիզիկական միջավայրի փոփոխություն, սոցիալական նորմերի օգտագործում և պարբերաբար հետադարձ կապ:
Տեղեկատվության տրամադրում
Վստահելի և հասանելի տեղեկատվություն տրամադրելը «հրելու» ամենատարածված տեսակն է, որը նվազեցնում է ընտրության բարդությունը, և բնապահպանական ընտրությունները մեծացնելու հեռանկարային գործիք է:
Էներգիայի սպառման և էներգախնայողության մասին տեղեկատվությունն ունի ինչպես քանակական, այնպես էլ որակական ազդեցություն (էներգիայի սպառումը կարող է նվազեցնել մինչև 40%): Ավելին, կա իրական ժամանակում տեղեկատվություն տրամադրելու եղանակ: Օրինակ, էներգիայի ընթացիկ օգտագործման ազդեցությունն արտացոլելու համար կարելի է օգտագործել սեփական «խելացի» չափիչներ:
Ունենալով սահմանափակ կամ անկատար տեղեկություն Էներգախնայող սարքավորումներ օգտագործելու ծախսերի վերաբերյալ` մարդկանց համար կարող է դժվար լինել լիարժեք հասկանալ իրենց գործողությունների հետևանքները, ինչպիսիք են, օրինակ, երկու տարբեր լվացքի մեքենաների միջև ընտրությունը կամ օրվա տարբեր ժամանակահատվածներում լվացքի մեքենա օգտագործելը: Թարմացված տեղեկությունների տրամադրումը, օրինակ՝ տան ներսում գտնվող հատուկ էկրանների միջոցով, կարող է լինել այս տեղեկատվական պատնեշը հաղթահարելու եղանակ՝ ապահովելով էներգիայի սպառման վերաբերյալ մշտական հիշեցում և դառնալով ուսումնական գործիք, որի միջոցով մարդիկ աստիճանաբար սովորում են տարբերակել առանձին սարքերի էներգիայի օգտագործման մակարդակները:
Ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ իրական ժամանակում տեղեկատվության տրամադրումը սեփական էկրանների օգտագործմամբ` նվազեցնում է տնային տնտեսությունների էլեկտրականության սպառումը միջինում 11%-ով: Ուսումնասիրությունը հաստատում է այն վարկածը, որ էներգիայի սպառման կրճատումը հիմնականում պայմանավորված է ուսուցման ազդեցությամբ և, ավելի փոքր չափով` էներգիայի օգտագործման մասին անընդհատ հիշեցումների ազդեցությամբ: Սա որոշակի նշանակություն ունի՝ հաշվի առնելով, որ ուսուցման էֆեկտի գերակշռությունը կնպաստի էներգիա օգտագործողների շրջանում տեղեկատվության տարածմանն ուղղված քաղաքական նախաձեռնություններ իրականացնելուն: Դա կարող է լինել, օրինակ, տեղեկատվական արշավների կամ էներգակիր ապրանքների և ծառայությունների մակնշման տեսքով:
Ֆիզիկական միջավայրի փոփոխություն (սննդի թափոնների կրճատում)
Բնապահպանական և առողջապահական ոլորտներում որոշ խնդիրների (կլիմայի, հողօգտագործման տարածքների փոփոխություն և գիրության բարձր մակարդակ) առաջացման մեկ այլ պատճառ է սննդամթերքի սպառումը և թափոնները: Ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ «հրելու» այնպիսի պարզ գործիք, ինչպիսին է ափսեի չափի փոքրացումը, կարող է էական ազդեցություն ունենալ ինչպես սննդամթերքի սպառած քանակի, այնպես էլ դրա վատնման վրա:
Ափսեի չափի փոփոխության ազդեցությունը գնահատելու համար երկու փորձ է արվել: Առաջին փորձի ժամանակ ափսեի չափը 24սմ-ից կրճատվել է 21 սմ, որի արդյունքում սննդային թափոնները կրճատվել են 19,5%-ով: Երկրորդ փորձի ժամանակ ափսեի չափը փոքրացվել է, և միաժամանակ, սննդի կետերի մուտքի մոտ դրվել է սոցիալական բովանդակությամբ վահանակ, որը ենթադրում է, որ սնվելու համար կարելի է մի քանի անգամ այցելել: Ափսեի չափի փոքրացումը համատեղելով սոցիալական նմանօրինակ գովազդի հետ՝ հանգեցրեց սննդի թափոնների 20,5%-ով կրճատման: Արդյունքները ցույց են տվել, որ ափսեի չափը փոքրացնելով 1 սմ-ով՝ կարելի է հանգեցնել 2,5 կգ սննդի թափոնների կրճատման, ինչը մոտավորապես 7,4%-ով կրճատում է պարենային թափոնները:
Պետական իշխանություններն օգտագործելով տեղեկատվական արշավ՝ «հրելու» տվյալ մոտեցման միջոցով կարող են նպաստել ֆիզիկական միջավայրում կատարվող փոփոխություններին:
Սոցիալական նորմերի օգտագործում և պարբերաբար հետադարձ կապ
Սոցիալական «հրումը» սոցիալական նորմեր կիրառելու միջոցով հետաքրքիր է, քանի որ «հրելու» այս տեսակն օգտագործվում է ինչպես էներգիայի, այնպես էլ ջրի սպառման, թափոնների տեսակավորման համար: Էներգիայի սպառման հետ կապված, ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում և Իռլանդիայում անցկացվող մի շարք ուսումնասիրություններ փաստեցին, որ սոցիալական հետադարձ կապի հետ համեմատական տեղեկատվության տրամադրումը կարող է նվազեցնել էներգիայի սպառումը մինչև 7%: Ջրի օգտագործման դեպքում WaterSmart ծրագիրն, ըստ գնահատականների, նվազեցրել է ջրի օգտագործումը 5%-ով` միևնույն քաղաքի, բնակավայրի ջրի սպառման միջին ցուցանիշի հետ մեկ տնային տնտեսության սպառման համեմատության և հետադարձ կապի միջոցով:
Իսկ Նորվեգիայի օրինակը վերաբերում է թափոնների տեսակավորմանը, որտեղ թափոնների տեսակավորումը խթանելու համար ներդրվել է հատուկ հարկատեսակ, և, միևնույն ժամանակ, սոցիալական պատասխանատվություն թափոնների համար: Արդյունքը թափոնների տեսակավորման քանակի ավելացումը և որակի բարձրացումն էր:
Տարբեր երկրների փորձը ցույց է տվել, որ «հրելու» նման մոտեցումների կիրառումն էներգիայի սպառումը նվազեցրել է նույնիսկ մինչև 40%: Մակնշումը կարող է մեծացնել էներգախնայող արտադրանք ընտրելու հավանականությունը մինչև 4,4 անգամ: Ափսեի չափի կրճատումը սննդի թափոնները կարող է նվազեցնել 20%-ից 135%-ով:
Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ենթադրել, որ «հրելու» գործիքները չնայած օգտագործման տեսանկյունից պարզ են, սակայն կարող են էապես փոխել մարդկանց վարքագիծը, ազդել ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետության բարձրացման, թափոնների տեսակավորման ու բնապահպանական նորմերի բարձրացման, և վերջին հաշվով, շրջակա միջավայրի պահպանության վրա:
