ՀՀ ԱԺ տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման, գյուղատնտեսության և բնապահպանության հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Վարազդատ Կարապետյանը և տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Բաբկեն Թունյանը հանդես են եկել «Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենսդրական նախաձեռնությամբ։ Դրանով, մասնավորապես, առաջարկվում է նվազագույն ամսական աշխատավարձը սահմանել 63 000 դրամ՝ ներկայիս 55 000 դրամի փոխարեն։ Առաջարկվում է բարձրացնել նաև գործավարձով և ժամավճարով վարձատրվող աշխատակիցների համար ժամային տարիֆային դրույքի նվազագույն չափերը: Փոփոխություններն իրականացնելու համար պետական բյուջեից կպահանջվի տարեկան շուրջ 840 մլն դրամ հավելյալ ծախս, իսկ համայնքների բյուջեից՝ 392 մլն դրամ: Ընդհանուր առմամբ աշխատավարձին հատկացվող միջոցները մասնավոր և պետական հատվածներում կկազմեն շուրջ 3.46 մլրդ դրամ: Նախագծի հիմնավորման մեջ նշվում է նաև, որ սույն փոփոխություններն ունեն մի շարք հնարավոր վտանգներ՝ չձևակերպված զբաղվածություն, սպառողական գների, բյուջետային ծախսերի, բիզնեսի վրա հարկային բեռի աճ:
Այս թեմայով ձեզ ենք ներկայացնում «Economics in One Lesson» by Henry Hazlitt գրքի՝ նվազագույն աշխատավարձի վերաբերյալ հատվածի թարգմանությունը։
Աշխատավարձի հարցն այնքան է «ծածկվել» էմոցիաներով և քաղաքական խտրականությամբ, որ հաճախ դրա քննարկման ժամանակ հետաքրքրված խումբը մոռանում է տարրական ճշմարտությունների մասին։
Նվազագույն աշխատավարձի մասին օրենքը սահմանափակող միջոց է։ Որքան ավելի «պատվախնդիր» է օրենքի նախագիծը, որքան ավելի շատ աշխատողներ է այն ընդգրկում և որքանով այն բարձրացնում է նվազագույն շեմը, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ դա կհանգեցնի ավելի շատ վնասների, քան օգուտների։
Նվազագույն աշխատավարձի օրենքի ընդունումից հետո (օրինակ՝ 106 դոլար 40-ժամյա աշխատանքային շաբաթի դիմաց) առաջանում է մի իրավիճակ, երբ աշխատողը, որի աշխատանքը չարժե 106 դոլար, այլևս չի կարողանում գտնել աշխատանք։ Օրենքով դուք չեք կարող նրան տալ իր իրական արժեքը։ Հետևաբար, դուք նրան զրկում եք այնքան գումար աշխատելու իրավունքից, որքան նրան թույլ են տալիս հանգամանքները և նրա ունակությունները, և դրա հետ միասին դուք զրկում եք հասարակությանն այն ծառայություններից, որոնք այդ աշխատողը կարող է առաջարկել։ Կարճ ասած՝ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման դիմաց դուք ստանում եք գործազրկություն և հասարակությանը հասցնում եք անուղղելի վնասներ։
Այս կանոնից միակ բացառությունը կարելի է համարել այն, երբ աշխատողների մի խումբ ստանում է աշխատավարձ շուկայական գներից ավելի ցածր։ Այդպիսի իրավիճակներ շատ հազվադեպ են լինում և շատ հաճախ դրանց պատճառներն են ազատ կամ բավարար մրցակցության բացակայությունը։ Այս իրավիճակից շատ ավելի արդյունավետ, ճկուն և անվտանգ ելք է արհմիությունների կազմում աշխատողների միավորումը։
Դուք կարող եք մտածել, որ նվազագույն աշխատավարձի մասին օրենքի ընդունումից հետո այս կամ այն ոլորտում ձեռնարկությունները կբարձրացնեն իրենց արտադրանքի գները և այդպիսով կտեղափոխեն աշխատավարձերի բարձրացման բեռը սպառողի ուսերին։ Սակայն այդպես անել նույնքան հեշտ չէ, որքանով որ դժվար է խուսափել աշխատավարձերի արհեստական բարձրացման բացասական հետևանքներից։ Գների բարձրացումը կարող է անհնարին լինել, քանի որ այն հաճախ բերում է հաճախորդների կորստի։ Եթե նույնիսկ սպառողները հավատարիմ մնան այս կամ այն ապրանքային նշանին, նրանք, միևնույնն է, կգնեն ավելի քիչ ապրանքներ, քան նախկինում։
Այն ժամանակ, երբ մի խումբ աշխատողների աշխատավարձերն աճել են, մյուսները կորցնելու են իրենց աշխատանքը։ Մյուս կողմից, եթե ապրանքի գինը մնա նախկին մակարդակում, ապա քիչ շահութաբեր արտադրությունների սեփականատերերը ստիպված կլինեն փակել իրենց բիզնեսը։ Եվ նորից ակնհայտ են արտադրության կրճատումը և գործազրկության աճը։
Երբ որևէ մեկն այս փաստի վրա քաղաքական գործիչների ուշադրությունն է գրավում, գտնվում են «իրավունքի համար պայքարողներ», որոնք հայտարարում են․ «Շատ լավ, Դուք ասու՞մ եք, որ այդ ոլորտը կարող է գոյատևել միայն այն դեպքում, երբ աշխատողները կստանան աղքատության մակարդակի աշխատավարձեր։ Այդ դեպքում կարելի է վստահ ասել, որ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացման պարագայում ճյուղի գոյությունը հնարավոր չէ»։ Այդ անվախները նշանակություն չեն տալիս գոյություն ունեցող իրական վիճակին։ Առաջինը՝ նրանք հաշվի չեն առնում , որ այդ ապրանքի վերանալուց կտուժի սպառողը։ Երկրորդը՝ նրանք մոռանում են, որ նման գործողություններով նրանք զրկում են տվյալ ճյուղի աշխատողներին եկամտի հիմնական աղբյուրից։ Եվ վերջապես՝ նրանք անտեսում են այն փաստը, որ աշխատավարձերը, որոնք ընդհանուր ֆոնի վրա ցածր էին, այդ ոլորտի աշխատողների համար օպտիմալ էին, հակառակ դեպքում նրանք վաղուց կփոխեին իրենց աշխատավայրը։ Հետևաբար նվազագույն աշխատավարձի հետևանքով ճյուղի անհետացումը կստիպի աշխատողներին գնալ նրանց համար նվազ գրավիչ աշխատանքի։ Աշխատանքի շուկայում մրցակցության ուժեղացումը կբերի աշխատավարձի ընդհանուր մակարդակի իջեցման նաև այլընտրանքային ճյուղերում։ Որ կողմից էլ նայենք, ամեն ինչ հանգում է մի բանի․ նվազագույն աշխատավարձի օրենսդրական բարձրացումը բերում է գործազրկության աճի։
Թարգմանությունը` Արտյոմ Աշիգովի
Հ․Գ․ Հայաստանում հնարավոր է նաև այնպիսի իրավիճակ, երբ տնտեսավարողները չգնան աշխատողների կրճատման։ Նրանք կնախընտրեն վճարել իրենց գրպանից՝ խուսափելով այդ աշխատողների օրինական գրանցումից ու հարկերի վճարումից։ Դա կնպաստի ստվերային տնտեսության ավելացմանը։